قانون مدنی را در سایت حقوقی محضرباشی مطالعه می فرمایید .

کلمه حقوق مدنی برگردان شده کلمه انگلیسی Civil Law بوده و ریشه این کلمه نیز به دوران امپراتوری روم باز می گردد؛ در دوران امپراتوری روم، قوانینی به منظور مدیریت روابط شهروندان با یکدیگر به کار گرفته شد که نام این قوانین jus civil (ژوس سیویله) می باشد. اما حقوق مدنی در کشورهای دنیا به شکل کنونی بیشتر تحت تاثیر قانون مدنی فرانسه (کد ناپلئون) می باشند.

حقوق مدنی ایران

قانون مدنی ایران که دارای ۱۳۳۵ ماده بوده و در سالهای ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۴ به تصویب رسیده است، مهمترین منبع حقوق مدنی در ایران است که با تکیه بر فقه مذهب تشیع و تأثیر پذیری از قانون مدنی کشورهای فرانسه، سوئیس و بلژیک به تدوین رسیده است. اما قانون مدنی تنها منبع نیست و در کنار قانون مدنی، قانون امور حسبی (دارای ۳۷۸ ماده و تصویب شده در سال ۱۳۱۹) و قانون مسئولیت مدنی (دارای ۱۶ ماده و تصویب شده در سال ۱۳۳۹) نیز منابع حقوق مدنی در ایران هستند. به این موارد می توان نظرات کارشناسی حقوق دانان و فقهای برجسته را نیز اضافه کرد که نقش مهمی در تفسیر قوانین دارند.

تقسیم بندی حقوق مدنی

حقوق مدنی بر اساس دایره اختیارات و موضوع بندی، به بخش های مختلفی تقسیم می شود و هر کدام از این بخش ها به زمینه ای از روابط و زندگی افراد جامعه حاکم است. در ادامه به بررسی تقسیم بندی و انواع حقوق مدنی می پردازیم:

حقوق اشخاص

بر اساس حقوق مدنی، هر شخص در یک جامعه در تمامی طول عمر خود از زمان تولد تا مرگ دارای حقوق و تکالیفی می باشد؛ اشخاص از دید قانون به دو دسته اشخاص حقیقی (که انسانها هستند) و اشخاص حقوقی (شرکتها، موسسات و …) تقسیم می شوند و بر اساس نوع شخصیت دارای حقوق و تکالیف معینی هستند. اشخاص حقوقی در حقیقت گروهی از اشخاص حقیقی هستند که در کنار یکدیگر برای دستیابی به منافع و اهداف مشترک جمع شده اند و از دید قانون شخصیت گروهی شکل گرفته نیز بعنوان شخص حقوقی دارای حقوق و تکالیفی می باشد. برخی از حقوق اشخاص بین اشخاص حقیقی و حقوقی مشترک می باشد مثل: حق برخورداری از نام، اقامتگاه، دارایی و … و برخی از حقوق نیز بین اشخاص حقیقی و حقوقی مشترک نیست بعنوان مثال حق ازدواج که تنها مختص اشخاص حقیقی می باشد.

حقوق اموال

بخشی از قوانین حقوق مدنی که بر اموال اشخاص و مباحث مربوط به مالکیت و نقل و انتقال آن نظارت دارد حقوق اموال است؛ برای بررسی حقوق اموال باید تعریفی از کلمه مال داشته باشیم تا بتوانیم از دید حقوقی آن را بررسی کنیم. در تعریف مال می توان گفت: ” هر چیز که بتواند نیاز مادی یا معنوی شخص را مرتفع نماید و قابل واگذاری و اختصاص دادن به یک شخص باشد، مال است.” با توجه به تعریف فوق مال باید دارای خصوصیات زیر باشد:

• برای شخص مفید یا ضروری باید؛
• نیاز مادی یا معنوی شخص را برطرف نماید؛
• باید قابل تخصیص به یک شخص باشد.

بنابراین اگر چیزی این سه خصوصیت را نداشته باشد مال محسوب نمی شود.

حقوق قراردادها و تعهدات

درون یک جامعه افراد با هم در تعامل هستند، با یکدیگر قراردادهایی می بندند و به تبع آن به طور مداوم نسبت به یکدیگر مسئولیت و تعهدی پیدا می کنند و این تعهدات و مسئولیت ها محل بروز اختلافات و تعارضات زیادی خواهد بود که حقوق مدنی وظیفه کنترل و حکمیت در این روابط و قرارادادها را بر عهده دارد. حقوق مدنی تعیین کننده مسئولیت‌ها، تعهدات و نحوه اجرای آن، مدت زمان لازم الاجرا بودن یا رفع تعهد و … می باشد. حقوق قراردادها و تعهدات به واسطه نیاز زیاد شهروندان به حاکمیت در چنین شرایطی و رفع اختلافات و تعارضات احتمالی، یکی از مهمترین مباحث است.

حقوق مسئولیت مدنی

بر خلاف توضیح بالا، گاهی اوقات مسئولیت هایی برای اشخاص ایجاد می شود که ناشی از قرارداد یا تعهد ذکر شده در قرارداد نیست اما بر عهده شخص است، مثلا تخریب دیوار همسایه بر اثر سهل انگاری هنگام تعمیر خانه؛ در چنین شرایطی قراردادی بین دو همسایه وجود ندارد اما شخص تخریب کننده موظف به پرداخت خسارت در حق شخص زیان دیده است که در چنین شرایطی الزام و تعهد پرداخت خسارت، خارج از قرارداد است. به این نوع از حقوق مدنی، حقوق مسئولیت مدنی یا الزامات خارج از قرارداد می گویند.

حقوق خانواده

رابطه افراد درون یک خانواده با یکدیگر نیز نوعی از ارتباط درون جامعه است و مستلزم وجود قواعد و قوانینی است که این قواعد و قوانین نیز در حقوق مدنی تحت عنوان حقوق خانواده وجود دارد. در این بخش، مباحث مختلف مرتبط با روابط خانواده بررسی شده که مهمترین موارد آن نکاح، طلاق، مهریه و تمکین می باشد. این بخش نیز به دلیل اهمیت بالای آن بسیار مورد توجه بوده است.

حقوق ارث و وصیت

در تقسیم بندی ذکر شده، آخرین بخش از حقوق مدنی مربوط به ارث و وصیت می باشد، که مربوط به زمان مرگ انسان می باشد و مسائلی مانند نحوه تقسیم ماترک، نحوه عمل به وصیت و … را شامل می شود. این بخش به عنوان آخرین قواعد و قوانین حاکم بر زندگی شخص می باشد.

درس حقوق مدنی

به دلیل گستردگی مباحث حقوقی در جامعه و تفاوت در موضوعیت مسائل حقوقی، به مرور شاخه های مختلفی از حقوق (مثل حقوق تجارت، حقوق جزا و …)ایجاد شد و حقوق به نحوی تخصصی تر شکل گرفت. حقوق مدنی یکی از بخش های مهم و اساسی در حقوق و قانون است که در تحصیلات دانشگاهی نیز یکی از دروس اصلی و پایه ای به شمار می رود و در دانشگاه به قسمت های ۸ گانه تقسیم می شود که در زیر به این قسمت ها اشاره شده است:

1. حقوق مدنی ۱: اشخاص و محجورین؛
2. حقوق مدنی ۲: اموال و مالکیت؛
3. حقوق مدنی ۳: قواعد عمومی قراردادها؛
4. حقوق مدنی ۴: الزامات خارج از قرارداد؛
5. حقوق مدنی ۵: حقوق خانواده؛
6. حقوق مدنی ۶: عقود معین ۱؛
7. حقوق مدنی ۷: عقود معین ۲؛
8. حقوق مدنی ۸: اخذ به شفعه، ارث و وصیت.

مطالعه بیشتر